Η Ευρώπη δεν βρίσκεται σε κρίση, πεθαίνει. Όχι φυσικά η Ευρώπη
ως εδαφική επικράτεια. Αλλά η Ευρώπη ως ιδέα. Η Ευρώπη ως όνειρο και ως
πρόγραμμα. Αυτή η Ευρώπη του πνεύματος που εξήρε ο φιλόσοφος Edmund
Husserl (1859-1938), στις δύο μεγάλες διαλέξεις που έδωσε το 1938 στη
Βιέννη, τις παραμονές της ναζιστικής καταστροφής.
Αυτή η Ευρώπη ως βούληση και ως αντιπροσώπευση, ως χίμαιρα και ως
οικοδόμημα, αυτή η Ευρώπη που ανόρθωσαν οι πατέρες μας, αυτή η Ευρώπη,
που κατάφερε να ξαναγίνει μια καινούργια ιδέα στην Ευρώπη, που μπόρεσε
να φέρει στους λαούς μετά από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μια ειρήνη, μια
ευημερία, μια διάδοση της δημοκρατίας, όλες πρωτόγνωρες, αλλά μια Ευρώπη
που διαλύεται μπροστά στα μάτια μας.
Διαλύεται στην Αθήνα, μία από τις κοιτίδες της, μέσα στην αδιαφορία
και τον κυνισμό των αδελφών εθνών: υπήρξε κάποτε η εποχή του
φιλελληνικού κινήματος, στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν, από τον
Σατομπριάν ως τον Λόρδο Βύρωνα στο Μεσολόγγι, από τον Μπερλιόζ ώς τον
Ντελακρουά, ή από τον Πούσκιν ώς τον νεαρό τότε Βικτόρ Ουγκό, ό,τι
καλύτερο διέθετε η Ευρώπη σε καλλιτέχνες, ποιητές, μεγάλα πνεύματα,
έσπευδε να τη συνδράμει και αγωνιζόταν για την ελευθερία της. Είμαστε
πολύ μακριά από εκείνη την εποχή. Και όλα συμβαίνουν σαν οι κληρονόμοι
αυτών των μεγάλων Ευρωπαίων, τη στιγμή που οι Έλληνες πρέπει να δώσουν
μια άλλη μάχη ενάντια σε μια άλλη μορφή κατάπτωσης και υποταγής, να μη
βρίσκουν τίποτε καλύτερο να κάνουν από το να τους επικρίνουν, να τους
στιγματίζουν, να τους θάβουν όλο και πιο βαθιά και, από πρόγραμμα
λιτότητας σε πρόγραμμα λιτότητας που εξαναγκάζονται να αποδεχθούν, να
τους στερούν την ίδια την αρχή της κυριαρχίας, την οποία είχαν,
παλιότερα, οι ίδιοι εφεύρει.
Διαλύεται στη Ρώμη, στην άλλη κοιτίδα της, το άλλο της βάθρο, τη
δεύτερη μήτρα (η τρίτη είναι το πνεύμα της Ιερουσαλήμ) της ηθικής της
και των γνώσεών της, στον άλλο τόπο δημιουργίας αυτής της διάκρισης
μεταξύ του νόμου και του δικαίου, ή μεταξύ του ανθρώπου και του πολίτη,
που βρίσκεται στη βάση του δημοκρατικού μοντέλου που προσέφερε τόσα
πράγματα, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά στον κόσμο: αυτή η ρωμαϊκή πηγή που
μολύνθηκε από τα δηλητήρια ενός μπερλουσκονισμού που δεν λέει να
εξαφανιστεί, αυτή η πνευματική και πολιτιστική πρωτεύουσα που μερικές
φορές συγκαταλέγεται, στο πλευρό της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της
Ελλάδας και της Ιρλανδίας, στα PIIGS, που τα μαστιγώνουν οι
χρηματοπιστωτικοί θεσμοί, χωρίς συνείδηση και χωρίς μνήμη. Αυτή η χώρα
που εφηύρε τον καλλωπισμό του κόσμου στην Ευρώπη και που παίρνει τη
μορφή, δικαίως ή αδίκως, του ασθενούς της ηπείρου. Οποία μιζέρια! Οποία
γελοιοποίηση!
Διαλύεται παντού, από τη Δύση ώς την Ανατολή, από τον Νότο ώς τον
Βορρά, με την άνοδο αυτών των λαϊκισμών, αυτών των σωβινισμών, αυτών των
ιδεολογιών του αποκλεισμού και του μίσους που η Ευρώπη είχε ακριβώς
αποστολή να περιθωριοποιήσει, να παγώσει, και που σηκώνουν ξεδιάντροπα
κεφάλι: πόσο μακριά είναι η εποχή κατά την οποία, στους δρόμους της
Γαλλίας, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς έναν υβρισθέντα, από έναν αρχηγό
κόμματος με μνήμη τόσο ασθενή όσο και οι ιδέες του, φοιτητή, ακουγόταν
ρυθμικά το σύνθημα «είμαστε όλοι Γερμανοί εβραίοι!». Πόσο μακριά μοιάζει
αυτή η εποχή, αυτά τα κινήματα αλληλεγγύης, στο Λονδίνο, στο Βερολίνο,
στη Ρώμη, στο Παρίσι, προς τους αντιφρονούντες εκείνης της άλλης Ευρώπης
που ο Μίλαν Κούντερα ονόμαζε φυλακισμένη Ευρώπη και που εμφανιζόταν ως η
καρδιά της Ευρώπης! Και σε ό,τι αφορά τη μικρή Διεθνή των ελεύθερων
πνευμάτων που αγωνίζονταν, πριν από είκοσι χρόνια, γι' αυτή την ψυχή της
Ευρώπης που ενσάρκωνε το βομβαρδιζόμενο Σεράγεβο, το οποίο υφίστατο και
μια αμείλικτη «εθνοτική κάθαρση», που πήγε και γιατί δεν την ακούμε
πλέον;
Και τέλος η Ευρώπη διαλύεται λόγω αυτής της ατελείωτης κρίσης του
ευρώ, που οι πάντες καταλαβαίνουν ότι διόλου δεν έχει λυθεί: Δεν
αποτελεί έξαφνα μια χίμαιρα αυτό το αφηρημένο, ενιαίο νόμισμα, που
αιωρείται γιατί δεν συνδέεται με οικονομίες, με πόρους, με συγκλίνοντα
φορολογικά συστήματα; Τα κοινά νομίσματα που επιβίωσαν (το μάρκο μετά το
Zollverein, τη δασμολογική ένωση, η λιρέτα της ιταλικής ενότητας, το
ελβετικό φράγκο, το δολάριο) δεν είναι εκείνα που στηρίζονταν σε ένα
κοινό πολιτικό πρόγραμμα;
Δεν υπάρχει ένας παλιός νόμος, σύμφωνα με τον οποίο, για να σταθεί
ένα κοινό νόμισμα, χρειάζεται ένας μίνιμουμ προϋπολογισμός, λογιστικά
πρότυπα, αρχές επένδυσης, με λίγα λόγια, κοινές πολιτικές; Το θεώρημα
είναι αδιάσειστο. Χωρίς ομοσπονδία, δεν μπορεί να σταθεί νόμισμα. Χωρίς
πολιτική ενότητα, το νόμισμα κρατά μερικές δεκαετίες και μετά, λόγω ενός
πολέμου, μιας κρίσης, αποσυντίθεται.
Με άλλα λόγια, χωρίς πρόοδο αυτής της πολιτικής ολοκλήρωσης, της
οποίας η υποχρέωση εγγράφεται στις ευρωπαϊκές συνθήκες αλλά την οποία
κανείς πολιτικός υπεύθυνος δεν φαίνεται να παίρνει στα σοβαρά, χωρίς
εγκατάλειψη αρμοδιοτήτων από τα κράτη - έθνη και χωρίς σαφή ήττα, αυτών
των οπαδών της κυριαρχίας που σπρώχνουν τους λαούς στην αναδίπλωση και
στη χρεωκοπία, το ευρώ θα διαλυθεί όπως θα είχε αποσυντεθεί το δολάριο
αν οι Νότιοι είχαν κερδίσει τον εμφύλιο πόλεμο.
Παλιά λέγαμε: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα. Σήμερα, πρέπει να λέμε:
πολιτική ένωση ή βαρβαρότητα. Καλύτερα: ομοσπονδίωση ή διάλυση και, στον
απόηχο της διάλυσης, κοινωνική οπισθοδρόμηση, εργασιακή ανασφάλεια,
έκρηξη της ανεργίας, φτώχεια. Καλύτερα: ή η Ευρώπη θα κάνει ένα βήμα
επιπλέον, αλλά ένα αποφασιστικό βήμα, στον δρόμο της πολιτικής
ολοκλήρωσης ή δεν έχουμε πλέον άλλη επιλογή: ή πολιτική ένωση ή θάνατος.
Αυτός ο θάνατος μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να έχει πολλά
γυρίσματα. Μπορεί να διαρκέσει δύο, τρία, πέντε, δέκα χρόνια και να
προηγηθούν πολλές υφέσεις της κρίσης που θα δίνουν κάθε φορά την αίσθηση
ότι το χειρότερο αποφεύχθηκε.
Αλλά θα συμβεί. Η Ευρώπη θα βγει από την Ιστορία. Με τον έναν ή τον
άλλον τρόπο, αν δεν συμβεί τίποτε, θα βγει από την Ιστορία. Δεν
πρόκειται πια για μια υπόθεση, για έναν απροσδιόριστο φόβο, για ένα
κόκκινο πανί μπροστά στα μάτια ανυπότακτων Ευρωπαίων. Πρόκειται για
βεβαιότητα. Για έναν μοιραίο και αξεπέραστο ορίζοντα. Όλα τα υπόλοιπα
-τα ξόρκια των μεν, οι μικρο-διακανονισμοί των δε, κάτι ταμεία
αλληλεγγύης από τη μια, κάτι τράπεζες σταθεροποίησης από την άλλη-, δεν
κάνουν τίποτε άλλο από το να καθυστερούν την κατάληξη και να συντηρούν
στον ετοιμοθάνατο την ψευδαίσθηση μιας αναβολής.
Συλλογικό κείμενο
Βασίλης Αλεξάκης, Antonio Lobo Antunes, Claudio Magris, Salman
Rushdie, Fernando Savater, συγγραφείς, Bernard - Henri Lévy, φιλόσοφος
και μέλος του συμβουλίου επιτήρησης της Monde.
Μετάφραση: Ελ. Τσερεζόλε (από εδώ)