Οι πρόσφατες μαζικές απολύσεις εκπαιδευτικών και υγειονομικών,
σωρευτικά με τα προηγούμενα μέτρα, δεν αφήνουν πλέον περιθώρια για να
χρησιμοποιείται η λέξη «μεταρρυθμίσεις» για την πολιτική αυτή
ερείπωσης της χώρας. Πρόκειται για πολιτική που δημιουργεί ιστορίες
δυστυχίας, καθημερινά, γύρω μας. Έχουμε να κάνουμε με ερασιτέχνες της
καταστροφής. Γίνεται σαφές, και στους πιο δύσπιστους, ότι πρέπει να
υπάρξει μια πολιτική διεξόδου. Όχι απλώς αλλαγή πολιτικών συσχετισμών,
αλλά συγκροτημένη πρόταση που θα επιτρέψει αυτή την αλλαγή. Αλλά πώς;
Ποια είναι τα προβλήματα στη συγκρότηση μια εναλλακτικής πρότασης;
Το πρώτο αφορά τον μετασχηματισμό της οργής, της δίκαιης οργής
απέναντι σε μια πολιτική που εξαθλιώνει τους πολίτες και τις
οικογένειές τους οικονομικά, τους εξοστρακίζει κοινωνικά, τους
εξουθενώνει ψυχολογικά. Και η απελπισία σπρώχνει στην απαξίωση όχι μιας
πολιτικής έναντι της άλλης, αλλά της πολιτικής συνολικά. Η πολιτική
χάνει τα λόγια της, φαίνεται σαν ένα τεράστιο ψέμα, υποκρισία, απάτη.
Όταν ολόκληρες οικογένειες μένουν χωρίς δουλειά και πόρους, όταν
άνθρωποι συνωστίζονται στις ουρές των νοσοκομείων, όταν αγωνιούν για την
κάθε μέρα, για την επιβίωση και την αξιοπρέπειά τους, τότε κινδυνεύεις
να χάσεις την οποιαδήποτε επαφή μαζί τους αν δεν μιλήσεις μια γλώσσα
άμεση, μια γλώσσα αποκατάστασης. Δεν πρόκειται για λαϊκισμό. Η
αποκατάσταση των αδικιών συνδέεται με το περί δικαίου αίσθημα χωρίς
το οποίο δεν υπάρχει κοινωνική εμπιστοσύνη, δηλαδή ο δεσμός μιας
συγκροτημένης και νομοκρατούμενης πολιτείας. Απέναντι στην αποκατάσταση
των χρηματοπιστωτικών οργανισμών πρωτεύει η αποκατάσταση της κοινωνικής
αδικίας. Κι αν δεν υιοθετήσει κανείς μια πολιτική αλληλεγγύης σ’ αυτούς
που πληρώνουν αμαρτίες άλλων, θα τους στείλει στους σκοτεινούς
προφήτες του νεοναζισμού.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι η αλληλεξάρτηση με το διεθνές περιβάλλον.
Οι πολιτικές των μεταρρυθμίσεων, ακολουθούν λίγο πολύ τη γενική ροπή.
Αφενός οι επεξεργασίες και οι πιέσεις των διεθνών οργανισμών, αφετέρου
το παράδειγμα των ισχυρών κρατών δημιουργούν το διεθνές πλαίσιο των
μεταρρυθμίσεων. Σήμερα το πάνω χέρι έχουν οι μεταρρυθμίσεις μιας
παλινόρθωσης των λίγων και ισχυρών έναντι των πολλών, του ιδιωτικού
έναντι του δημοσίου, του χρηματοπιστωτικού τομέα έναντι του παραγωγικού,
των τεχνοκρατικών έναντι των δημοκρατικών λύσεων. Οι κυβερνήσεις δεν
λογοδοτούν έναντι του λαού, αλλά έναντι των τραπεζών, των διεθνών
οργανισμών, των επιχειρήσεων. Αυτά συμβαίνουν στο διεθνές περιβάλλον,
θεωρούνται ορθοδοξία και επιβάλλονται βαθμιαία ή βίαια, όπως στην
Ελλάδα. Πρόκειται για εξευρωπαϊσμό; Ας σκεφτούμε μόνο ότι στη
δεκαετία του ’30 στην ηπειρωτική Ευρώπη το αντίστοιχο διεθνές
περιβάλλον ωθούσε προς φασισμό και αυταρχισμό, στη δεκαετία του 60 και
του 70 προς διεύρυνση του κράτους πρόνοιας, σήμερα προς την αντίθετη
κατεύθυνση. Δεν πρόκειται επομένως για νομοτέλεια. Από την άλλη μεριά
όμως, ένα εναλλακτικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων δεν μπορεί να βασίζεται μόνο
στην εθνική εμπειρία.
Η κρίση που διέρχεται η σημερινή Ευρώπη, με ασύμμετρες συνέπειες,
είναι η πρώτη μεγάλη κρίση της καινούργιας εποχής της παγκοσμιοποίησης. Η
νέα εποχή παράγει ταυτόχρονα επιτάχυνση της παραγωγής και
εξοστρακισμό από την παραγωγή. Εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη, και όχι
μόνο η Ανατολική Ευρώπη, ζουν ανάμεσα στην ανεργία, την υποαπασχόληση
και τη φτώχεια. Σκουριασμένα εργοστάσια, εγκαταλειμμένοι αγροί,
πανεπιστήμια παραγωγής απασχολήσιμων, αλλά εκτός παραγωγής, νέων. Ένας
φαύλος κύκλος που αναπαράγεται. Μερικές χώρες κατορθώνουν να επιβιώσουν
χάρη στους φυσικούς ενεργειακούς πόρους που διαθέτουν ακόμη, άλλες δια
μέσου του φαύλου κύκλου του δανεισμού, όχι λίγες έχουν τυλιχτεί σε
αδιέξοδους εμφυλίους πολέμους υψηλής ή χαμηλής έντασης. Θα πρέπει να το
συνειδητοποιήσουμε ότι κινδυνεύει και η Ελλάδα να βρεθεί οριστικά σ’
αυτόν τον φαύλο κύκλο, μεγάλα στρώματα του πληθυσμού ήδη βρίσκονται
εκεί. Επομένως χρειάζονται πολιτικές ανάταξης, αλλά πολιτικές μακράς
πνοής. Πώς μπορεί μια κοινωνία να ξαναμπεί στην παραγωγική τροχιά; Αυτό
είναι το μείζον πρόβλημα.
Ο εθνικισμός βλάπτει σοβαρά την πολιτική. Πρέπει να σκεπτόμαστε με
όρους αλληλεξάρτησης. Η εθνική κυριαρχία πάντοτε ήταν πορώδης αλλά
σήμερα δομές οριζόντιες, όπως λ.χ. το τραπεζικό σύστημα και η ροή του
χρήματος τέμνουν εγκάρσια τις χώρες. Και όχι μόνο. Τις περισφίγγουν. Οι
μεταρρυθμίσεις δεν μπορούν να έχουν αύρα απομονωτισμού. Η Ελλάδα δεν
έχει περιθώρια να υιοθετήσει ένα αντιδυτικό εκσυγχρονισμό τύπου Πούτιν ή
Ιράν. Δεν έχει τους πόρους, το μέγεθος, τη γεωγραφική θέση, την
ιστορία πίσω της για κάτι παρόμοιο. Με την έννοια αυτή ούτε τα
διλλήματα εντός ή εκτός Ευρώπης, ούτε οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στην
γερμανική και τη Νότια Ευρώπη ανταποκρίνονται σε υπαρκτές
πραγματικότητες ή δυνατότητες. Όπως το κακό βρίσκεται εδώ, μέσα στην
Ελλάδα και μέσα στην Ευρώπη, έτσι και τα στηρίγματα μιας παρόμοιας
πολιτικής υπάρχουν μέσα στην Ελλάδα και μέσα στην Ευρώπη.
Μια πολιτική ανάταξης, ένα προοδευτικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων
χρειάζεται να αποσαφηνίσει τον συνεκτικό ιστό των μεταρρυθμίσεων, σε
ποιο πρότυπο θα ανταποκρίνονται, πώς θα επιβιώσουν μέσα σε ένα
περιβάλλον που φαίνεται να εμπνέεται από τον αντίθετο άνεμο. Τα
σημάδια ότι το μοντέλο που εφαρμόζεται εξαντλείται, γιατί εξαντλούνται
οι κοινωνίες, δεν είναι λίγα. Ο Χάμπερμας στην ομιλία του στην Αθήνα,
μίλησε για διάσπαση της δημόσιας σφαίρας, σε μια σφαίρα των κυβερνήσεων,
των κοινοτικών οργάνων και των διεθνών οργανισμών και σε μια δημόσια
σφαίρα των πολιτών. Σ’ αυτή την ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα των πολιτών
πρέπει να τοποθετηθεί η συγκρότηση ενός μεγάλου εναλλακτικού σχεδίου.
Όπως στον καιρό που μεσουρανούσαν οι φασισμοί στην Ευρώπη, έπεσε πάνω
στους ώμους του αντιφασισμού η διάσωση της ευρωπαϊκής κληρονομιάς, έτσι
και τώρα, οι δυνάμεις που θα σηκώσουν το βάρος της ανάταξης της χώρας,
θα πρέπει να αισθάνονται και να το εννοούν αυτό, ως οι κληρονόμοι μιας
ιστορικής πορείας που βρίσκεται σε μια μεγάλη καμπή σήμερα. Επομένως
χρειάζεται ένα ευρύ και περιεκτικό πλαίσιο ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων
που θα αντιπαραθέσει μια ριζικά διαφορετική κλίμακα αξιών σε αυτήν που
διαπερνά τις σύγχρονες πολιτικές.
Το βάρος αυτό δεν μπορεί να το σηκώσει ο κεντροαριστερός χώρος, γιατί
απλώς δεν έχει αντικείμενο και δεν διαφοροποιείται από τον κεντροδεξιό.
Πρέπει να τον σηκώσει η Αριστερά, αλλά ως Αριστερά του 21ου
αιώνα. Δηλαδή ως ο κληρονόμος της διεύρυνσης της δημοκρατίας, του
σεβασμού των δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας, της πολιτικής της
αλληλεγγύης και, ακόμη, των θετικών διακρίσεων υπέρ των αδελφών ημών
των ελαχίστων. Μια παρόμοια Αριστερά δεν λογοδοτεί μόνο στα μέλη της,
αλλά στο σύνολο όσων την εμπιστεύονται, και η ευθύνη της αφορά ακόμη και
όσους δεν την εμπιστεύονται. Έτσι κερδίζεται η πολιτική και ηθική
υπεροχή.
Το Βήμα 11.8.2013
του Αντώνη Λιάκου (από εδώ)
Η φωτογραφία είναι μια από τις πολαρόιντς του Αντρέι Ταρκόφσκι.